Inleiding

Teken zijn kleine, spinachtige (2*4 poten), bloedzuigende insecten, ongeveer ter grootte van een sesamzaadje, die veel voorkomen in bosrijke gebieden. Gewoonlijk voeden teken zich met dierenbloed, maar ze kunnen zich ook aan mensen vastzuigen. Teken zoeken altijd warme, vochtige en donkere en veelal zachte huidplekjes op. Daar steken ze hun zuigsnuit in de huid en beginnen het bloed van de gastheer op te zuigen. Meestal vallen teken vanzelf van het lichaam af zodra ze zich hebben volgezogen. Soms zijn teken drager van een bacterie of een virus en kunnen daarom ziekten overbrengen.

Ziekten

Een tekenbeet doet op zich geen pijn. Meestal beperkt de reactie zich tot een klein rood vlekje op de huid of blijft onopgemerkt.
In delen van Noord-Amerika komen teken voor die tijdelijk verlamming veroorzaken.

In sommige gevallen kunnen teken ziekten overbrengen. Tot de ziekteverwekkers die teken kunnen overbrengen, behoren:

• De Borrelia bacterie, veroorzaker van de ziekte van Lyme en febris recurrens,
• Virussen die tekenencephalitis (een ontsteking van de hersenen en hersenvliezen) zoals FSME kunnen veroorzaken
• De Rickettsia bacterie, veroorzaker van Q-koorts, fièvre boutonneuse en Rocky Mountain spotted fever.

In Nederland komt alleen de ziekte van Lyme voor. Tekenencephalitis, zoals FSME komt in het oosten van Europa voor, in Zuid-Europa zijn sommige teken besmet met de Rickettsia bacterie. Ook in de rest van de wereld komen teken voor die besmettelijke ziekten kunnen overdragen.

Symptomen

Zoals gezegd vallen teken meestal van het lichaam af nadat ze zich hebben volgezogen en veroorzaken ze geen ernstige schade. Niet iedere teek is immers overbrenger van een ziekte. In sommige gevallen brengen ze echter ziekteverwekkende organismen op mensen over. De symptomen van zulke ziekten zijn meestal vaag en algemeen: koorts, hoofdpijn, spier- en gewrichtspijn, vermoeidheid, en huiduitslag.
Bij de ziekte van Lyme verschijnt er, enkele dagen tot maximaal 3 maanden na de beet, een rode vlek dicht bij de plaats waar de teek heeft gebeten (erythema migrans). Deze vlek wordt geleidelijk groter, terwijl zich in het midden een bleke plek ontwikkelt. In een latere fase komen meerdere soorten klachten voor, die zich manifesteren in de huid, de gewrichten of in de zenuwen. Neurologische symptomen die kunnen optreden, zijn bijvoorbeeld verlammingsverschijnselen.

Behandeling

Als een teek na de beet vanzelf afvalt, of binnen 24 uur volledig kan worden verwijderd, dan is het risico dat iemand ziek wordt zo klein dat er geen behandeling nodig is.
Wanneer symptomen optreden zoals boven omschreven, dan is medisch advies gewenst en kan toediening van antibiotica nodig zijn om complicaties te voorkomen.

Inenting

In sommige landen is een vaccin tegen de ziekte van Lyme beschikbaar. Vooral voor mensen die veel buiten zijn in gebieden waar veel teken voorkomen, kan dit nuttig zijn. De werkzaamheid van het vaccin is in Europa discutabel, in Nederland is nog geen vaccin beschikbaar.
Het vaccin biedt echter geen volledige bescherming en tegen andere door teken veroorzaakte ziekten bestaan geen vaccins. Er moeten dan ook andere maatregelen worden genomen om zich tegen ziekten als gevolg van tekenbeten te beschermen.

Voorzorgsmaatregelen

Teken komen ook in Nederland voor. Het lijkt erop dat het aantal teken in Nederland de laatste jaren toeneemt. Het percentage dat is besmet met de bacterie die de ziekte van Lyme veroorzaakt, wisselt per streek en per seizoen. Verschillende onderzoeken laten een besmettingsgraad tussen de 10 en 25% zien. De meest risicovolle periode loopt van maart tot november.
Er is een aantal eenvoudige manieren om tekenbeten te voorkomen tijdens wandelingen in het bos of door hoog gras. Loop zo mogelijk altijd op gebaande paden, vermijd hoog gras of laag struikgewas, stop uw hemd of T-shirt in uw broek en uw broekspijpen in uw sokken of laarzen. Zet kinderen een pet op. Smeer alle onbedekte lichaamsdelen in met een insectenwerende crème die het middel DEET bevat. Controleer uw kleren, huidplooien en hoofdhuid dagelijks op teken als u in een gebied bent geweest waar veel teken voorkomen.
Als u op reis gaat en veel in open natuur of bos wandelt, gelden de zelfde voorzorgsmaatregelen, ook al gaat het daarbij om teken die andere ziektekiemen bij zich kunnen hebben.

Teken verwijderen

Als u een teek op uw lichaam aantreft, verwijder die dan onmiddellijk, liefst binnen 24 uur. Controleer daarna het hele lichaam bij goed licht, want als u één teek hebt gevonden, is de kans groot dat er meer zijn.
Verwijder de hele teek. U kunt het beste een klein pincet gebruiken. Als het voorste deel van de teek – met de zuigsnuit – in de huid achterblijft, is dat niet erg. Het resterende stuk zweert er vanzelf uit. Bij het verwijderen van de teek mag het lijfje niet worden samengeknepen, want daardoor kan de maaginhoud in het wondje terechtkomen en dan is het risico op infectie wat groter.

• Pak de kop van de teek dicht bij de huid vast en draai rond tot de teek los komt.
• Maak het gebied rond de beet schoon met water en zeep en desinfecteer de wond met jodiumtinctuur, alcohol of een ontsmettende zalf.
• Was uw handen grondig met water en zeep.

Een teek kan niet worden verwijderd door er vaseline, wasbenzine of iets anders op te doen. Dit werkt niet en vergroot alleen de kans op infectie. U moet ook niet proberen een teek weg te branden, bijvoorbeeld met een lucifer of een sigaret. Als u zich daar per ongeluk zelf bij brandt, neemt het risico op infectie namelijk toe.

Noteer de datum waarop u bent gebeten in uw agenda

Medische hulp

In de meeste gevallen kunt u teken zelf verwijderen (zie hierboven). Lukt dit niet, dan kunt u dit ook door de huisarts laten doen.

Ga in ieder geval naar de dokter wanneer u, in de weken of maanden na een tekenbeet:

• een rode vlek op de huid krijgt, die steeds groter wordt;
• een grieperig gevoel krijgt, met koorts en spierpijn;
• dubbel gaat zien of een scheef gezicht krijgt;
• pijn, krachtsverlies of tintelingen in armen of benen krijgt;
• gewrichtsklachten krijgt.

Meer informatie

Informatie van het Nederlands Huisartsen Genootschap over tekenbeten
http://nhg.artsennet.nl/patbrieven/s4a.htm

Informatie van het Nederlands Huisartsen Genootschap over de ziekte van Lyme
http://nhg.artsennet.nl/patbrieven/s4b.htm

Website van het RIVM, waarop een protocol over de ziekte van Lyme
http://www.rivm.nl/cib/infectieziekten/lymeborreliose/lyme-borreliose.jsp